14 wrz 20215 minut(y) czytania

WYPRAWA CYRUSA - Ksenofont

Wczesną jesienią 401 r. p.n.e. zaciężne wojsko greckie, liczące ponad 10 tysięcy żołnierzy – hoplitów i peltastów – rozpoczęło odwrót spod Babilonu w środkowej Mezopotamii, kierując się ku ziemiom ojczystym. Jak do tego doszło, że grecka armia znalazła się w samym centrum potężnego perskiego imperium Achemenidów? Dlaczego Grecy podjęli decyzję o odwrocie? Czy zdołali przedrzeć się – zimą – przez wyżyny i góry Armenii, przez tereny wrogiego im mocarstwa i krainy półdzikich a często nieznanych im plemion? Czy dotarli do rodzimych miast nad Morzem Egejskim? Dokładną relację z całej wyprawy, absolutnie wyjątkowej w dotychczasowych dziejach, spisał i przekazał potomności Ksenofont, syn Gryllosa, Ateńczyk – najpierw zwykły żołnierz, a z czasem jeden z wodzów „wyprawy 10 tysięcy Greków” – gdy po latach osiadł w majątku ziemskim na Peloponezie i poświęcił się pisarstwu, głównie o tematyce historycznej, politycznej i filozoficznej.

Brawurowy powrót greckiego wojska najemnego

spod Kunaksy w Babilonii do Grecji.

Wyprawa Cyrusa, znana też historykom jako Anabaza, to jego najwybitniejsze dzieło. Wartościowe zarówno ze względów literackich, jak i poznawczych. Możemy dzięki niemu śledzić losy całej ekspedycji, przyglądać się od środka funkcjonowaniu greckiej armii, obserwować zachowania hoplitów, a także dowiedzieć się o istnieniu i obyczajach ludów żyjących na peryferiach ówczesnego cywilizowanego świata – ludów, przez których ziemie ta armia wędrowała i z którymi staczała walki o przetrwanie.

Już w starożytności Wyprawa Cyrusa była wysoko ceniona: wzorował się na niej Flawiusz Arrian, styl Ksenofonta wychwalali Plutarch i Kwintylian, a dzieła ateńskiego historyka miał podobno zawsze przy sobie wódz rzymski Scypion Afrykański – uczył się z nich prowadzenia wojen. Zasłużonym uznaniem historyków oraz popularnością wśród czytelników Anabaza cieszy się do dziś.

Nową edycję książki uzupełniają ilustracje, mapa ukazująca trasę całej wyprawy, a także indeksy: imion oraz nazw etnicznych i geograficznych.

Późnym latem 401 roku przed naszą erą wojsko greckie, złożone z prawie trzynastu tysięcy ludzi, stanęło na równinach Mezopotamii, w pobliżu Babilonu. Byli to najemnicy, których zwerbował Cyrus, młodszy brat króla perskiego Artakserksesa II Mnemona, by z ich pomocą zdobyć tron królewski.

Czytając tę książkę trudno uwierzyć, że została napisana 2400 lat temu. Pełna emocji, zwrotów akcji, drastycznych opisów, scen walki i ogromu bardzo ciekawych bohaterów. A wszystko to przecież opis zdarzeń, które wydarzyły się naprawdę. Wyprawa Cyrusa jest niewątpliwie powieścią historyczną, lecz łączy w sobie zarówno fabułę wojenną z dramatem, sensacją i thrillerem, a znaleźć tu także możemy motyw kryminalny oraz pierwiastek iście łotrzykowski. Wszystko to spisane językiem współczesnym, aczkolwiek z "z akcentem" języka starożytnego, bardzo łatwym do przyswojenia (w przeciwieństwie do Kroniki polskiej Galla Anonima czy Odysei Homera), w czym bezsprzeczna zasługa leży po stronie polskiego filologa klasycznego, grecysty, tłumacza i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Władysława Madydy (20.06.1916 - 13.08.1970).

To niesamowite uczucie trzymać w rękach tekst napisany cztery wieki przed naszą erą, a mimo to rozumieć go i dać mu się pochłonąć. Ksenofont w zestawieniu z dzisiejszymi pisarzami wypada wyśmienicie. Ci drudzy nigdy nie osiągną tak wysokiego poziomu literackiego, jaki posiadał ów grecki pisarz. Piszę to z pełną odpowiedzialnością, bo sam jestem pisarzem, ale do umiejętności literackich Ksenofonta jest mi dalej niż ze współczesnej Warszawy do starożytnych Aten. Wyprawa Cyrusa trzyma w napięciu przez wszystkie strony Siedmiu Ksiąg i choć wstyd się przyznać, iż jest to moje pierwsze spotkanie z tą książką, to dumnie oświadczyć mogę, że z pewnością nie ostatnie.

Nastąpiła wtedy okropna scena: kobiety ciskały dzieci ze skał, potem same rzucały się w dół, a mężczyźni robili to samo. Tymczasem locha Ajneas, Stymfalijczyk, dostrzegł jakiegoś człowieka odzianego w piękną szatę i pędzącego ku przepaści. Uchwycił go, chcąc zatrzymać. Ten jednak pociągnął go za sobą, obaj stoczyli się ze skał i zginęli. Wzięto tam do niewoli bardzo mało ludzi, natomiast zagarnięto dużo bydła, osłów i owiec.

Wielu z Was może się zastanawiać, w jakim stopniu ów przekaz Ksenofonta jest rzetelny, a ile dodał w tym dziele od siebie. Cóż, Ksenofont nie był kronikarzem klasztornym, spisującym ustne przekazy świadków rzeczonych wydarzeń, sam był uczestnikiem wyprawy, a na pewnym jej etapie został nawet jednym z dowódców (o tym, w jakich okolicznościach, dowiecie się z książki). Wyprawa Cyrusa to jeden z pierwszych znanych pamiętników wojennych. Autor opisuje w nim losy 10 tysięcy najemników greckich w służbie satrapy perskiego Cyrusa Młodszego podczas wyprawy przeciwko jego bratu, królowi Persji Artakserksesowi II Mnemonowi, a opisane wydarzenia przypadają na lata 401–399 p.n.e. Nie trzeba być zatem geniuszem, aby domyślać się, że Ksenofont mógł nieco konfabulować, aby nadać opowieści heroicznego dramatyzmu, a swoich towarzyszy oświetlić glorią chwały, jednocześnie dyskredytując przeciwnika. Wszyscy dobrze wiemy, jak łatwo "zarządzać" historią, aby czerpać z niej profity. Znamy to z dawien dawna, jak i z czasów nam współczesnych, zawsze znajdzie się jakiś dziejopisarz, który "wie lepiej". Tajemnicą poliszynela jest to, że Wyprawa Cyrusa przyniosła Ksenofontowi ogromną sławę i jeszcze większy majątek, choć w pierwszych latach od wydania dzieła (380 p.n.e.) ukrywał on swoje autorstwo pod pseudonimem.

Bez względu jednak na to, ile prawdy autor zawarł w swojej książce, a ile dodał od siebie, Wyprawa Cyrusa to jedno z najciekawszych dzieł w historii literatury i jedna z najlepszych książek, jakie wpadły nam w ręce od lat.

- W samą porę przybywacie. Trzeba zająć to miejsce: jeśli go nie zajmiemy, koniec z żywnością dla wojska.

"Niebywale ciekawa historia, świetnie napisana, zadziwiająca i wciągająca. Edycja wypełniona ciekawymi zdjęciami i grafiką bezkonkurencyjnej Uli Pągowskiej".

- Ivo Vuco | pisarz, dziennikarz, krytyk literacki -

KSENOFONT

(ur. ok. 430 r. p.n.e., zm. ok. 350 r. p.n.e.) – grecki żołnierz, historyk i pisarz. W rodzinnych Atenach zetknął się w młodości z Sokratesem, przysłuchiwał się jego naukom i uważał się później za ucznia słynnego filozofa. W latach 401–399 p.n.e. uczestniczył w ekspedycji, którą potem opisał w Wyprawie Cyrusa. Służył następnie w armii spartańskiej; walczył m.in. przeciw ojczystym Atenom w bitwie pod Koroneją w 394 r. p.n.e. Otrzymał od Sparty majątek ziemski na Peloponezie, gdzie osiadł. Wśród wielu dzieł, które napisał, są prace o tematyce historycznej (Wyprawa Cyrusa, Historia grecka), politycznej (Hieron, Ustrój polityczny Sparty, Wychowanie Cyrusa), o życiu i poglądach Sokratesa (Obrona Sokratesa, Wspomnienia o Sokratesie, Uczta). Zmarł w Koryncie.

Tytuł: Wyprawa Cyrusa

Autor: Ksenofont

Wydawnictwo: Czytelnik

Data wydania: 22 lipca 2021

Tytuł oryginalny: Κύρου Άνάβασις (Kýrou Anábasis)

Tłumaczenie: Władysław Madyda

Premiera: 380 p.n.e.

Okładka: Twarda

Projekt graficzny okładki: Ula Pągowska

Liczba stron: 288

Format: 160 x 230 mm

Wydanie: III

ISBN: 978-83-07-03506-2

PRZECZYTAJ FRAGMENT

KUP TERAZ

E-BOOK

POLECAMY RÓWNIEŻ TEGO WYDAWNICTWA:

Honorowy gość, prominentny aktor Burgtheater, spóźnia się na „artystyczną kolację” wydaną na jego cześć przez małżeństwo Auersbergerów. Jeden z przybyłych już gości, pisarz, alter ego Thomasa Bernharda, siedzi w uszatym fotelu w przedpokoju i przygląda się zaproszonym artystom. Z wolna zaczyna snuć jadowity, opętańczy monolog o gospodarzach wieczoru oraz biesiadnikach, dawnych przyjaciołach...

WIĘCEJ O KSIĄŻCE